15 jaar PIANOo: We willen alle stakeholders een stem geven, dus ook het milieu
PIANOo is jarig! Het Expertisecentrum voor Aanbesteden biedt al 15 jaar informatie, advies en een netwerk voor Nederlandse publieke inkopers. Welke ontwikkeling maakte publieke inkoop in die tijd door? En welke rol speelde PIANOo daarin? Die vragen komen aan bod in een serie artikelen. Dit is deel 5: maatschappelijk verantwoord opdrachtgeverschap. ‘Als publieke sector moeten we nog beter met de markt samenwerken om innovatieve en duurzame oplossingen te vinden.’ (december 2020)
‘Maatschappelijk verantwoord inkopen (MVI) was voorheen vooral een zaak van inkopers’, vertelt Ivo Bonajo, Duurzaamheidsmanager bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. ‘Een 'vriendelijk verzoek van onderop', als projectplannen al in een vergevorderd stadium waren. Maar werd een project te duur, complex of spannend? Dan schoven opdrachtgevers MVI al snel aan de kant.’ Dat dit nu anders is, merkt Bonajo aan de nieuwe inkoopstrategie van het Rijk, ‘Inkopen met impact’, waar hij medeverantwoordelijk voor is.
‘Deze strategie is door de ministerraad vastgesteld – op het hoogste niveau dus. Nu wordt MVI in het hele inkoopproces gedragen, beginnende bij de opdrachtgevers. En dus kan geen opdrachtgever meer zeggen dat het niet in zijn opdracht zit. Bovendien organiseren we intern allerlei initiatieven om te zorgen dat de inkoopstrategie zoveel mogelijk in de organisatie gaat leven. Zodat wat op papier staat ook praktijk wordt. PIANOo speelt daar een grote rol bij.’
Actief uitdragen
Ook Erik Vendel, afdelingshoofd Innovatie en Markt bij Rijkswaterstaat, ziet dat MVI steeds meer in het inkoopproces geborgd wordt. ‘Dat is enerzijds een goede zaak, maar het stelt ons ook voor levensgrote uitdagingen. Het betekent dat wij als publieke sector nog beter met de markt moeten samenwerken om innovatieve en duurzame oplossingen te vinden. Dat doen we onder andere door launching customer te zijn. Zo helpen we bij Rijkswaterstaat bedrijven met goede ideeën op weg, door een gedeelte van de R&D-kosten op ons te nemen.
Daar is een innovatief inkoopinstrumentarium voor nodig, en PIANOo helpt ons bij het vormgeven hiervan.’ Veel van die kennis en ervaring op innovatiegebied deelt Rijkswaterstaat vervolgens ook via PIANOo met andere publieke opdrachtgevers.
Ook Bonajo ziet het belang van PIANOo voor het behalen van MVI-doelen: ‘Vroeger bood zij vooral kennis aan als daarom gevraagd werd. Belangrijk, maar passief. Daarmee bleef de kennis en het gedachtegoed hangen in een relatief klein groepje. Vandaag de dag is ze veel pro-actiever. Ze helpt bijvoorbeeld bij het opzetten van buyer groups en de Internationale Sociale Voorwaarden Academie. Maar ze werkt ook samen met andere overheidsinstanties. Die samenwerking kreeg onder andere vorm in de Green Deal Circulair Inkopen.’
Potentie benutten
‘Wat mij betreft mag de overheid de markt op MVI-vlak nóg meer uitdagen’, zegt Alfred de Weert, directeur Tendermanagement bij schoonmaakbedrijf CSU. Hij is ‘bezeten van aanbesteden’ en zoekt altijd manieren om het inkoopproces te verbeteren. Mede daarom was hij medeoprichter van inschrijversplatform ‘Kenniskring aanbesteden’. ‘Ook qua zaken als CO2-uitstoot, doelgroepenparticipatie, plastic- en watergebruik zien we nog veel potentie om zaken gestroomlijnder aan te pakken.’
Dat MVI steeds breder gedragen wordt, helpt hierbij, zegt hij. ‘Marktpartijen nemen MVI steeds serieuzer. Goed voor mens en milieu, maar ook voor onszelf. Door MVI worden we namelijk innovatiever, waarmee we onze internationale concurrentiepositie versterken.’
Er is in de toekomst nog genoeg te doen voor PIANOo, aldus De Weert. ‘Denk aan het verder verkleinen van het kennisgat tussen Rijksinkopers en inkopers van lagere overheden. Die laatste groep wordt minder ondersteund maar moet wél een breed inkooppakket draaien. Ze hebben wel kennis van het proces, maar kennis van wát zij in moeten kopen is door hun brede scope lastiger te realiseren. Daarnaast is het belangrijk dat PIANOo meer aandacht geeft aan de vele intermediairs die bij aanbestedingen actief zijn. Zij worden vaak ingeschakeld om een bijdrage aan het aanbestedingsproces te leveren, daarom mag PIANOo zich wat mij betreft ook op hen richten.’
Stappen maken
‘We gaan als publieke sector een belangrijke tijd tegemoet’, zegt Vendel. ‘Waarbij we de markt moeten meenemen om de doelen van het Klimaatakkoord te halen. Ook moeten we er samen met de markt voor zorgen dat álle stakeholders van een project een stem krijgen, dus ook bijvoorbeeld het milieu.’
Bonajo benadrukt dat er bij aanbesteden op MVI-vlak al duidelijk stappen vooruit gemaakt worden. ‘Cijfermatig telt het nog niet op tot wat we als Rijksoverheid voor ogen hebben. Maar we hebben inmiddels een reeks mooie projecten staan. Toen ik hier zes jaar geleden als duurzaamheidsmanager begon, was ik bij elk project betrokken. Inmiddels kan ik het aantal projecten waar duurzaamheid echt wordt meegenomen niet meer bijhouden. Mooi bewijs dat het niet alleen meer inkopers zijn die MVI op de kaart willen zetten. Die koers moeten we aanhouden en doorzetten, ook als instrument voor duurzaam economisch herstel na de coronacrisis.’
Dit is het vijfde artikel van een serie over het vijftienjarig bestaan van PIANOo. In januari verschijnt het laatste artikel, ditmaal over de toekomst van inkoop en opdrachtgeverschap in de publieke sector. Hiervoor spraken we met Fredo Schotanus (hoogleraar publieke inkoop, Universiteit Utrecht), Marleen Hermans (hoogleraar Publiek opdrachtgeverschap, TU Delft) en Martin Klein (Directielid Ingenieursbureau, Gemeente Amsterdam)