Inkoopsturing op mensenrechten krijgt stap voor stap vorm

Praktijkvoorbeeld MVI

Het Inkoop UitvoeringsCentrum (IUC) Noord spant zich in om de sociale omstandigheden waaronder producten geproduceerd worden, explicieter een plek te geven, zowel in de aanbestedingsprocedure, als in het managen van eenmaal gesloten contracten.

Bijzonder

Marktpartijen worden in de gunningsfase verplicht om informatie te verstrekken over de oorsprong van producten, en over de risico's op het vlak van ISV-regelgeving. Ook tijdens de uitvoering ziet de contractmanager toe op naleving van de eisen.

Sinds

Sinds 1 januari 2013 hanteert het Rijk de Internationale Sociale Voorwaarden (ISV) als aanvulling op het inkoopkader.

Voor- en nadelen

Plus: In de keten krijgen opdrachtgever en opdrachtnemer meer gezamenlijke verantwoordelijkheid om zaken als arbeidsomstandigheden en veiligheid aandacht te geven.
Plus: Voor marktpartijen worden sociale voorwaarden een kans om zich te onderscheiden.
Min: Er zijn meer internationale afspraken nodig, tussen branches en op Europees niveau, om ook echt verschil te maken.

Bij het IUC in Groningen zijn inkoopdiensten gebundeld voor het departement OCW, en voor rijksdiensten als DUO en de erfgoedinspectie. Aandacht voor sociale voorwaarden is hier beslist niet nieuw. Al enkele jaren is het staand rijksbeleid om eisen op het gebied van arbeidsomstandigheden en mensenrechten in de gunningscriteria op te nemen. Waarom de resultaten magertjes zijn, valt volgens categoriemanager Datacenters René Bergsma goed te verklaren. "In elke aanbesteding stonden de eisen op het vlak van ISV keurig genoemd, maar de uitwerking bleef achter." "We lieten aan de markt over of de contractuele afspraken waarvoor ze tekenden werden nagekomen", vult contractmanager Albert Geuchies aan.

Grote spelers bepalen het aanbod

Ongetwijfeld valt er een wereld te winnen als het om internationale gezonde en veilige arbeidsomstandigheden gaat. Maar, waar te beginnen? Bergsma erkent dat het een complexe zaak is. "De markt van ICT-hardware wordt gedomineerd door grote spelers als HP, IBM. Zij bepalen het aanbod, en de productie gebeurt op locaties ver weg, vaak in Azië, of Midden-Amerika. Zie dan maar eens zicht te krijgen op wat er in die fabrieken gebeurt, laat staan dat je er invloed op kunt uitoefenen." Complicerende factor is dat de overheid veelal niet rechtstreeks zakendoet met producenten, maar met zogenoemde resellers (wederverkopers). "Waar komt een product vandaan? Die ogenschijnlijk simpele vraag is een eerste, belangrijke drempel die we moesten nemen om ISV effectief toe te passen", weet Bergsma.

Daadwerkelijk gunnen op ISV

Het vooruitzicht van een serie grote aanbestedingen voor datacenter-hardware vanaf 2015, bood een uitgelezen kans om ISV een impuls te geven. Tot voor kort werkte het zo: bij contractering moest de leverancier de internationale sociale voorwaarden ondertekenen en aangeven op welke manier hij sociale misstanden wilde bestrijden. Hiervoor zijn drie 'regimes' vastgesteld, waarbij regime 3 het verste gaat: leverancier levert redelijke inspanning, doet controles en neemt maatregelen op het vlak van ISV. Geuchies: "Bij de categorie datacenters zijn we een stap verder gegaan door ook daadwerkelijk te gaan gunnen op basis van de regime-keuzes die inschrijvers maken." Aanvullend kon de inschrijver ja of nee zeggen tegen drie gunningscriteria op het gebied van ISV, te weten: dialoog met partijen in de keten, organiseren van een themabijeenkomst, transparantie over herkomst van de hardware. Bergsma: "Ons appèl bij ROAD2016 is geweest: 'Help ons reseller, om het inzicht in de keten te vergroten'."

Commitment in de markt

"In de pakweg twee jaar dat we met dit traject bezig zijn, zien we het commitment in de markt groeien", stelt Bergsma. "Onderschat dat niet, het is een grote stap om in de keten elkaar aan te spreken, en dus gericht te vragen naar de oorsprong van een product en welke risico's daaraan verbonden zijn. Voor ROAD2017 gaan we opnieuw een stapje verder door aan de reseller te vragen hoe zij de deelnemers gaan helpen bij het realiseren van de doelen van ISV." Er zit beweging in, constateert ook Geuchies. "Een jaar of twee geleden kon je nog rekenen op een reactie van; 'Ja, daag! Ik ga de countrymanager van zo'n multinational toch niet vragen met wie hij eigenlijk zaken doet?'. Nou, dat is dus precies wat je zult moeten doen als je wilt inschrijven." Hij merkt wel dat het voor bedrijven soms nog behoorlijk abstract is. Daarom is het volgens Bergsma ook zo belangrijk om het concreet en eenvoudig te houden in de aanbesteding. "Dat doen we door te zeggen waar een inschrijver precies op kan scoren. En in de tweede plaats, door bij het contractmanagement te bewaken dat er ook echt iets mee gebeurt."

Antwoord uit de branche

"Je kunt in de keten allemaal naar de ander wijzen als het gaat om wie verantwoordelijk is voor mensenrechten. Door onze 'buying power' te benutten, geven we in de markt een signaal af dat het anders moet", vat Bergsma de ontwikkeling samen. Toch is wat hem betreft ook een relativering op z'n plaats. "Wij kunnen heel hard proberen bij te sturen via de inkoop- en aanbestedingssystematiek, maar de branche moet ook antwoord geven." Hier en daar gebeurt dit ook al, vult Geuchies aan. "Zo is Philips initiator van een toekomstig 'open source platform' ter verbetering van ISV waarop ze ook andere bedrijven uitnodigen. Dat soort initiatieven heb je nodig."

Meer informatie

Dit artikel maakt deel uit van het webdossier Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI). MVI is het met inkoop bijdragen aan economische, ecologische en sociale (beleids)doelen. In het nieuwe dossier vindt u onder andere richtlijnen voor het bepalen van het juiste ambitieniveau, geactualiseerde milieucriteria en MVI praktijkvoorbeelden.
Dossier Maatschappelijk Verantwoord Inkopen