Minilezing Professor Mariana Mazzucato: Rol van publieke opdrachtgevers bij innovatie

Mariana Mazzucato, Professor Economics of Innovation and Public Value en oprichter/directeur van UCL Institute for Innovation and Public Purpose (IIPP) in het Verenigd Koninkrijk, is momenteel een van de invloedrijkste economen. In samenwerking met het Innovatieloket van Rijkswaterstaat en PIANOo verzorgde zij deze minilezing.

Na een korte aftrap van Erik Vendel (Afdelingshoofd Innovatie en Markt, Rijkswaterstaat) introduceerde Michiel Sweers (Directeur Innovatie & Kennis, ministerie van Economische Zaken en Klimaat) Professor Mariana Mazzucato. De bijeenkomst werd gemodereerd door Maurice van Rooijen (Programmamanager SBIR, Rijkswaterstaat). Ongeveer 400 ambtenaren, wetenschappers en ondernemers namen deel aan de minilezing.

Bredere rol van de publieke sector

Volgens Mazzucato gaat de rol van de publieke sector verder dan enkel het faciliteren en het ondersteunen van bedrijven om te innoveren. De publieke sector heeft volgens haar een rol in het bespoedigen van een transitie en keuzes maken. Dit betekent dat de publieke sector er niet enkel is om marktfalen op te lossen. Ze kan ook samen met het bedrijfsleven nieuwe markten scheppen en zo publieke meerwaarde creëren.

Mazzucato ziet het als een fundamentele misvatting dat het de rol van de ambtenaar zou zijn om ruimte te scheppen voor bedrijven om te innoveren. En om risico’s voor bedrijven weg te nemen en vervolgens te vertrekken, om te voorkomen dat zij bedrijven in de weg staat. Dit staat volgens haar het scheppen van publieke waarde in de weg. Ook bedrijven realiseren zich dat meer en meer, zo stelt Mazzucato. Ze noemt als goed voorbeeld Unilever. Unilever zet niet alleen in op het scheppen van aandeelhouderswaarde, maar ook van stakeholderswaarde.

Voor innovatie zijn missies nodig

Publieke opdrachtgever hebben invloed op het type innovaties dat ontwikkeld wordt. Dit valt samen met gedefinieerde missies van publieke organisaties, stelt Mazzucato. Missies geven een doel aan innovaties. Missies zijn niet nieuw. Na de Tweede Wereldoorlog hadden veel publieke organisaties een duidelijke missie. Denk aan het voorkomen van het beschermen van het Westen ten tijde van de Koude Oorlog, maar destijds waren er ook missies op het gebied van energie en zorg. Het hebben van deze missies leidt volgens Mazzucato tot een co-investment tussen publieke en private sector. Ze hebben zo een katalytisch, versterkend effect op bedrijven. Oftewel, zij motiveren bedrijven te innoveren.

Mazzucato ziet dit ook terug in de Verenigde Staten. De publieke organisaties die daar SBIR’s starten, starten deze naar aanleiding van hun eigen missies. Niet vanuit de wens een faciliterende, ondersteunende rol voor het bedrijfsleven te pakken. Mazzucato benadrukt dat missies ook geïmplementeerd moeten worden. Dit vraagt om het doorleven van deze missies op uitvoeringsniveau van publieke organisaties, met ruimte voor bottom up experimenteren.

In haar lezing schets Mazzucato kort het voorbeeld van de iPhone. De iPhone zit bomvol technologie, die is ontstaan en gefinancierd door publieke opdrachtgevers die oplossingen nodig hadden voor hun missie. Niet omdat specifiek deze technologie voor hen zo noodzakelijk was. Zo was het internet een oplossing om satellieten met elkaar te laten communiceren. GPS was een oplossing voor de marine om precies te weten waar schepen op de oceanen zich bevinden.

Innovatie ecosysteem

Investeringen in innovatie door de publieke sector moeten een katalyserend effect hebben, stelt Mazzucato. Oftewel, het zou moeten gaan om investeringen die anders niet zouden hebben plaatsgevonden. Daarnaast stelt ze dat deze investeringen binnen een ecosysteem van publieke inspanningen dienen te worden bezien, met een gezonde mix van directe financiering - via vooraf gedefinieerde missies - en indirect financiering via belastingaftrek. In Nederland is volgens Mazzucato te veel aandacht voor indirect financiering

Daarnaast stelt ze dat veel innovatie in de publieke sector een lange lead time nodig heeft. Het gevolg hiervan is dat durfkapitaal niet altijd gevonden kan worden. SBIR vervult volgens Mazzucato een enorm belangrijk gat. Vooral belangrijk in de meer ‘science based sectors’ als innovaties in het waterdomein.

VS: SBIR gefinancierd uit inkoopbudget

In de Verenigde Staten wordt SBIR gefinancierd vanuit de inkoopbudgetten van publieke organisaties. Zij dienen 3% van hun inkoopbudgetten aan SBIR te besteden. Met dit budget vragen publieke opdrachtgevers bedrijven gericht om innovatieve oplossingen te ontwikkelen voor hun missie. Indirect helpt deze aanpak bij het opschalen van innovatieve oplossingen van deze bedrijven.

Mazzucato adviseert publieke organisaties ook goed na te denken over de relatie met bedrijven. Als je als publieke opdrachtgever veel risico’s neemt, dan zou je daarvan op termijn ook de vruchten moeten plukken als de innovatie succesvol blijkt. Zo zou volgens haar ook de COVID-19 ondersteuning vanuit de publieke sector conditioneel zijn.

Andere taal nodig

Vervolgens stelt Mazzucato dat er behoefte is aan een andere taal. Risicoreductie zal volgens haar moeten worden vervangen door het omarmen van onzekerheid. In plaats van het oplossen van marktfalen spreekt ze liever over het creëren en scheppen van markten. En het selecteren van winnaars wordt dan het selecteren van welwillenden.

Let hierbij ook op de namen van instrumenten, adviseert zij. Het noemen van een instrument 'SBIR' is dan ook voor haar onvoldoende. Een goed SBIR-instrument is volgens haar verbonden aan de missies van publieke organisaties. Alleen dan zijn ze motiverend voor bedrijfsleven en publieke sector.

Vragen en antwoorden

Aansluitend aan haar lezing ging Mazzucato in op enkele vragen van deelnemers:

Vraag

Wat moet anders in de samenwerking tussen bedrijven en overheden?

Dat een andere samenwerkingsvorm tussen bedrijven en overheden (en met inwoners) noodzakelijk is, wordt breed gedragen. Ook in Nederland. Er wordt gezocht wat eigenlijk specifiek anders moet. Wat zijn de beelden hierbij?

Antwoord

“Mijn advies is om specifiek te worden in de missies. Definieer deze als publieke sector samen met bedrijven en inwoners. Definieer vervolgens concrete vraagstukken die opgelost moeten worden, ook landelijk. Beweeg van sectoren naar vraagstukken. Denk er ook aan om artiesten op deze vraagstukken te betrekken, om deze te doorleven. De publieke sector moet ervoor waken het niet te technocratisch te maken. Medewerkers bij bedrijven en in de publieke sector moeten enthousiast worden gemaakt en worden geïnspireerd om deze vraagstukken op te willen lossen.

Inkopen is dat je iets wilt hebben dat iemand anders aan je levert. Definieer wat je opgelost wilt hebben. Hieruit volgt de samenwerking met de markt. Hiervoor is ook kennis nodig bij de publieke sector zelf. Anders weet je niet wat je wilt en ook niet hoe je met de sector kan samenwerken.”

Vraag

Welke 3 adviezen geeft u om binnen grote publieke organisaties te starten met deze transitie?

Antwoord

• “Wees helder wat de missie is, dan wel het doel van de organisatie. En maak concreet wat de concrete vraagstukken zijn die vervolgens moeten worden opgelost. Het gevolg hiervan kan zijn dat je komt tot instrumenten die je voorheen nog niet gebruikte. BBC ging bijvoorbeeld soaps maken om meer aandacht te schenken aan alle onderdelen van de samenleving.
• Betrek mensen met veel kennis en expertise rondom het specifieke vraagstuk. Voorbeeld: in de VS worden SBIR’s begeleid door afgestuurde PhD’s in het specifieke veld. In het Verenigd Koninkrijk gebeurt dit door slimme mensen, maar zonder expertise in het specifieke veld. We hebben expertise van mensen nodig om sturing te geven aan de missies.
• Denk na over het ecosysteem van innovatie, dus ook van instrumenten. Zorg voor een gezonde mix en zorg ervoor dat de MKB-ers worden ingezet voor hun bijdrage aan de missie van publieke organisaties.”

Vraag

Hoe moeten we omgaan met de noodzaak tot het scheppen van een ‘level playing field’ bij publieke inkoop?

Antwoord

“Het vertrekpunt is welk bedrijf draagt het beste bij aan het realiseren van de missie van de publieke organisatie. Dit versnelt verandering. Denk bijvoorbeeld aan Denemarken. Zij verkopen nu veel duurzame digitale innovaties aan China. Waarom is dat zo? Denemarken kent een lange geschiedenis van ambities op verduurzaming van de stedelijke omgeving. Op deze missie zijn veel startups ingesprongen. Dit heeft vervolgens geleid tot nieuw samenwerkingsverbanden tussen gevestigde bedrijven en startups. Welke vervolgens aan China worden geëxporteerd. Zweden is hierin nu ook interessant. Missie is een fossiel vrije publieke sector. Of te wel de hele publieke sector en alles wat zij aanbiedt dient CO2-neutraal te zijn. Het gevolg hiervan is dat bedrijven en publieke opdrachtgevers gezamenlijk aan innovatieve oplossingen gaan werken. Wat hierbij ook helpt is niet te veel in silos gaan denken. Denk gezamenlijk buiten de status quo.”

Vraag

Hoe maken we luchtvaart duurzamer? Stappen worden gezet in de infrastructuur, maar dat is slechts een onderdeel. Wat is uw advies?

Antwoord

“Is Schiphol de jager, de prooi of is er sprake van een symbiotische relatie? Wanneer een publieke organisaties alle risico’s wegnemen van beddrijven, ontstaat er een ongelijkwaardige verhouding. Waarom is er geen symbiotische relatie? Is het gebrek aan vertrouwen in de publieke sector, waardoor de overheid geen missies met concrete doelen meer durft te stellen? Denk daarom na over de relatie met het bedrijfsleven, ook op het gebied van patenten.”

Drieluik

De mini-lezing maakt onderdeel uit van een drieluik. Op 13 januari 2021 verzorgen de Amerikaanse historici, Professor Lee Vinsel en Professor Andrew L. Russel op InfraTech de keynote ‘The Innovation Delusion’ (De innovatiewaan van de dag). Zij stellen dat onze collectieve obsessie met innovatie leidt tot het verwaarlozen van het onderhoud. Hierbij zijn ze vooral kritisch op de veranderende betekenis van ‘innovatie’ in de afgelopen halve eeuw. Ten slotte zal Professor Mariana Mazzucato op 8 april 2021 tijdens de InnovatieExpo 2021 een presentatie verzorgen over haar nieuwe boek Mission Economics. A Moonshot guide to changing capitalism.