Achtergrond informatie integriteit

Integriteit

Integriteit omvat een groot aantal verschillende aspecten, zoals fraude, lekken van informatie, corruptie of omkoping, collusie, belangenverstrengeling, misbruik van bevoegdheden en oneigenlijk gebruik van dienstmiddelen. De laatste jaren vallen steeds meer aspecten onder integriteit.

Bij integriteit staat centraal dat betrokkenen zich niet laten leiden door oneigenlijke belangen. Hij of zij handelt in het belang van de organisatie of de samenleving en laat zich daarvan niet afleiden door eigen belang of door specifieke groepsbelangen.

Kwetsbaar en complex

Integriteit geldt bij elke vorm van inkoop. Overheidsopdrachten zijn echter kwetsbaar voor verspilling, fraude en corruptie. Dit wordt veroorzaakt door de complexiteit van deze activiteit, de omvang van de financiële stromen die ermee gepaard gaan en de nauwe interactie tussen de aanbestedende dienst en de inschrijver. Het gaat niet alleen om het handelen van de overheid zelf, ook de integriteit van de aanbieders is relevant. Vaak is er sprake van een combinatie van integriteitsschendingen aan beide zijden.

Integriteit bij inkoop geldt voor iedereen die is betrokken bij een aanbesteding: uzelf als overheidsinkoper, uw organisatie maar ook de bedrijven die inschrijven op een aanbesteding.

Niveaus integriteit

De momenten waarop integriteit tijdens het inkoopproces in het geding kan komen zijn legio. Vanaf een gebrekkige behoeftestelling tot meerwerk bij de uitvoering. Er zijn dan ook verschillende manieren om integriteit te versterken maar de rode draad blijft het professionaliseren van inkoop en de inkooporganisatie.

Bij integriteitsschendingen gaat het echter altijd om personen die aangeklaagd worden hoe onprofessioneel een organisatie ook functioneert. Daarom moet ook op het niveau van de inkoper de aandacht voor integriteit gewaarborgd zijn.

Deelnemers aan aanbestedingen dienen ook integer te zijn en integer te handelen. Bij de inschrijving beoordeelt de aanbesteder met name het integer zijn op basis van het Uniform Europees Aanbestedingsdocument (UEA) al dan niet gestaafd met enkele bewijzen. Het integer handelen tijdens de aanbesteding zoals geen belangenverstrengeling, geen poging om de inkoper te beïnvloeden zijn nu expliciet opgenomen in de  wetgevgin. Een overtreding op dit gebied kan nu een grond zijn om deelnemers aan de aanbesteding uit te sluiten.

Wet- en regelgeving integriteit

De overheid hoort volledig integer te handelen, ook bij inkopen en aanbesteden. Dit geldt voor iedereen die is betrokken bij een aanbesteding, denk aan uzelf als overheidsinkoper, uw organisatie maar ook aan de bedrijven die inschrijven op een aanbesteding. Door de wetgever zijn hierover regels gesteld. Deze zijn bijvoorbeeld terug te vinden in de Aanbestedingswet 2012, de wet Huis voor klokkenluiders en de Wet Bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Bibob).

Integriteitsrisico's bij inkoop

In alle fasen van het inkoopproces loopt de overheid risico's op het gebied van integriteit. Dus zowel tijdens de het voorbereiden en het doorlopen van de aanbesteding als tijdens de uitvoering van de opdracht.

• Voorbereiden opdracht: In deze fase gaat het onder meer om interferentie door bestuur of management, specificaties toegeschreven naar één opdrachtnemer; misbruik van onderhandelingsprocedure en verlenging van bestaande contracten.
• Doorlopen aanbestedingsprocedure: Bij het aanbesteden zijn collusie, ongelijke toegang tot informatie, de evaluatie van de inschrijvers en het tekenen van het contract risicovolle activiteiten.
• Uitvoeren opdracht: In deze fase gaat het onder meer om het wijzigen van het contract, valse facturen en claims voor meerwerk zijn mogelijke integriteitsrisico's tijdens de contractfase.

Integriteit in beeld

Het aantal inkopers dat veroordeeld is voor integriteitsovertredingen is gering. Maar de kwesties die er zijn komen uitgebreid in het nieuws. Door deze aandacht leeft er mogelijk het gevoel dat de Nederlandse overheid niet altijd integer handelt bij aanbesteden. De werkelijkheid is anders, in Nederland zijn rechtszaken of ACM boetes op het gebied van aanbesteden zeldzaam. Ook scoort Nederland altijd hoog op internationale integriteitsladders.

Dat er het aantal integriteitsovertredingen gering is neemt niet weg dat organisatorisch en individueel integriteit nog steeds speciale aandacht vraagt bij het inkopen en aanbesteden.

Omvang integriteitovertredingen

Overheidsorganisaties zullen vrijwel nooit veroordeeld worden voor integriteitsovertredingen voor inkoop. Het gaat altijd om personen die niet integer hebben gehandeld. Maar van belang is wel of de organisatie enig schuld treft waardoor een ambtenaar over de schreef kon gaan. Als er geen visie op inkoop is, de interne positie van inkoop zeer zwak is, de interne controle faalt of teveel bevoegdheden bij één persoon liggen dan is het uiteindelijk toch meer een integriteitsprobleem dat een organisatorische en strategische oplossing vereist dan louter een persoonlijke overtreding.

Nederland scoort standaard hoog op de lijst van integere landen. In de ranglijst van Transparancy International, waar overigens niet alleen naar inkoop wordt gekeken, staat Nederland onafgebroken in de top 10. Perceptieonderzoek vormt de basis voor deze lijst, geen onderzoek naar feiten.

Onderzoeken:
Identifying and reducing corruption, public procurement in EU - Europese Commissie (PDF)
Corruptiebestrijdingsverslag van de EU - Europese Commissie

Overzicht (vermeende) integriteitsovertredingen

Er zijn weinig praktijkvoorbeelden van integriteitsschendingen van aanbestedende diensten en inkopers. Ook sluiten aanbestedende diensten over het algemeen maar zelden bedrijven uit van aanbestedingsprocedures. Integriteitsovertredingen van bedrijven komen wel veel vaker in de media. Geen enkele organisatie in Nederland verzamelt gegevens omtrent integriteitsovertredingen bij inkoop. Dit maakt dat het voor aanbestedende diensten niet eenvoudig is om zicht op overtredingen van bedrijven te krijgen. PIANOo heeft voor u een overzicht van (vermeende) integriteitsovertredingen gemaakt door naar nieuwsberichten, uitspraken en andere publicaties te kijken.