Instrument voor Internationale Overheidsopdrachten
Het Instrument voor Internationale Overheidsopdrachten (IIO, ook wel International Procurement Instrument of IPI genoemd) is een geopolitiek handelsinstrument. Het instrument heeft als doel wederkerigheid af te dwingen tussen de Europese markt van overheidsopdrachten en die in derde landen. Het IIO is op 29 augustus 2022 inwerking getreden.
De Europese markt voor overheidsopdrachten staat in beginsel open voor inschrijvers uit derde landen. Het gebeurt echter soms dat Europese ondernemingen die willen deelnemen aan overheidsopdrachten of concessies in deze derde landen te maken hebben met restricties die hun markttoegang beperkt. De Europese Commissie (hierna: Commissie) kan hierop het IIO inzetten.
Handreiking
De Handreiking toepassing IIO en Verordening buitenlandse subsidies (hierna: handreiking) geeft een praktisch overzicht van de verplichtingen voor zowel aanbestedende diensten als ondernemers die de IIO met zich mee brengt. In de tekst wordt regelmatig naar de handreiking verwezen.
Doel IIO
Wanneer Europese ondernemingen niet vrij kunnen deelnemen aan aanbestedingen in derde landen, kan de Commissie via het IIO de toegang tot de Europese markt van overheidsopdrachten van ondernemingen uit deze derde landen beperken door:
- inschrijvingen uit derde landen via een scoreaanpassingsmaatregel onaantrekkelijker te maken.
- inschrijvers uit te sluiten van deelname aan Europese aanbestedingen.
Derde landen zijn alle landen die geen EU-lidstaat zijn, geen lid zijn van de Government Procurement Agreement (GPA) of geen handelsakkoord hebben met de EU.
Melding en onderzoek
Als Europese ondernemingen in derde landen te maken krijgen met restricties die hun markttoegang beperkt dan kan dit worden gemeld bij de Europese Commissie. Hierna:
- kan de Commissie besluiten een onderzoek in te stellen. De duur van deze onderzoeksfase is maximaal 9 maanden en kan één keer worden verlengd met 5 maanden.
- gaat de Commissie bij oneigenlijke restricties in gesprek met het betreffende derde land over het opheffen van deze restricties.
- kan de Commissie wanneer dit gesprek niet tot een oplossing leidt, maatregelen opleggen die de markttoegang van ondernemingen uit het betreffende land tot de Europese markt van overheidsopdrachten beperken. Dit gebeurt via een uitvoeringsverordening.
- kan de Commissie de maatregelen intrekken of schorsen, zodra een derde land de eigen restricties opheft.
De Commissie kan op eigen initiatief of na ontvangst van een gemotiveerde klacht een onderzoek instellen. Een klacht kan worden ingediend via een online klachtenformulier. De start van het onderzoek wordt via het Publicatieblad van de Europese Unie bekend gemaakt.
Reikwijdte IIO
Onder de reikwijdte van het IIO vallen opdrachten met een geraamde opdrachtwaarde hoger dan of gelijk aan de drempelwaarde van het IIO. Dit zijn:
- werken en concessies met een geraamde waarde van tenminste 15 miljoen euro excl. BTW
- leveringen en diensten met een geraamde waarde van tenminste 5 miljoen euro excl. BTW.
Wanneer de geraamde opdrachtwaarde hoger of gelijk aan de drempelwaarde is, gaat u na of er maatregelen uit het IIO zijn getroffen die van invloed kunnen zijn op uw aanbesteding. De Commissie kan per IIO-maatregel een hogere drempel vaststellen.
Raamoverkomsten en DAS
De handreiking licht toe op welke wijze de drempelwaarden van toepassing zijn op raamovereenkomsten en het dynamisch aankoopsysteem.
Scope IIO-maatregelen
Een maatregel kan van toepassing zijn op een derde land in zijn geheel, maar ook enkel op specifieke sectoren of categorieën van goederen, diensten (CPV-codes) en/of concessies. Ook zijn er regels over het in onderaanneming uitbesteden aan ondernemers uit een derde land waar een IIO-maatregel tegen geldt. Aangekondigde IIO-maatregelen gelden voor nieuwe opdrachten die worden aangekondigd na de inwerkingtreding van deze maatregel.
Soorten IIO-maatregelen
De Europese Commissie kan 2 soorten maatregelen opleggen:
- een scoreaanpassing voor inschrijvingen die zijn ingediend door ondernemers afkomstig uit het derde land,
- verplichte uitsluiting van inschrijvingen van ondernemers afkomstig uit het derde land.
Een scoreaanpassingsmaatregel kan betekenen dat aanbestedende diensten een fictieve scoreopslag moeten opleggen op inschrijvingen uit het derde land. Het gevolg is bijvoorbeeld dat de inschrijfprijs waarvoor het bedrijf de dienst of het product aanbiedt (fictief) wordt verhoogd waardoor de inschrijver minder punten krijgt voor het prijscriterium. Dit verkleint de kans tot winnen van de aanbesteding. De handreiking licht toe op welke wijze omgegaan moet worden met de evaluatie van dergelijke inschrijvingen, inclusief rekenvoorbeelden.
Vaststellen oorsprong ondernemer
Bij aanbestedingen die onder de IIO-verordening vallen moet een aanbestedende dienst vaststellen uit welk land de inschrijvers afkomstig zijn. Als een inschrijver afkomstig is uit een derde land waartegen een IIO-maatregel is genomen, dan voert de aanbestedende dienst de IIO-maatregel (scoreaanpassing of uitsluiting) uit. De handreiking licht toe welke specifieke regels gelden bij combinatievorming en voor inschrijvers die onderdeel vormen van een groepsentiteit.
Land van oorsprong bepalen
Het land van oorsprong is voor:
- natuurlijke personen: het land waarvan de persoon onderdaan is of waar die persoon een permanent verblijfsrecht heeft.
- rechtspersonen: het land van oprichting of waar de rechtspersoon is georganiseerd en waar de rechtspersoon substantiële zakelijke activiteiten verricht.
Als een rechtspersoon geen substantiële zakelijke activiteiten verricht in het land waar deze is opgericht of georganiseerd, dan wordt gekeken naar de oorsprong van de natuurlijke persoon of personen die een overheersende invloed op de betrokken rechtspersoon hebben. De handreiking licht toe wanneer sprake is van een overheersende invloed.
Wanneer een inschrijver de vaststelling van zijn oorsprong onmogelijk maakt door de gevraagde informatie niet te geven en hier geen redelijke uitleg voor kan geven, moet de aanbestedende dienst die inschrijver uitsluiten van deelname aan de aanbestedingsprocedure.
Onderaanneming
De IIO-verordening legt ook verplichtingen op aan de winnende inschrijver tijdens de uitvoering van de opdracht. Het is niet toegestaan om meer dan 50% van de totale waarde van de opdracht of 50% van de levering van goederen uit te besteden aan ondernemers afkomstig uit derde landen waarvoor een IIO-maatregel geldt. Aanbestedende diensten moeten dit controleren door uiterlijk bij voltooiing van de opdracht bewijs op te vragen bij de winnende inschrijver. Als de regels over onderaanneming niet worden nageleefd, is de aanbestedende dienst verplicht om een evenredige boete op te leggen. Deze boete varieert tussen 10% en 30% van de totale waarde van de opdracht.
Uitgezonderde landen
Sommige landen zijn in beginsel uitgezonderd van het IIO. Dit betreffen de minste ontwikkelde landen. Een overzicht van deze landen is opgenomen in bijlage IV van Verordening nr. 978/2012. De Commissie opent geen onderzoek naar deze landen, behalve als er bewijs is dat een IIO-maatregel (opgelegd aan een ander land) met medewerking dit land wordt ontweken.
Uitgezonderde opdrachten
In uitzonderingsgevallen kunnen aanbestedende diensten en speciale-sectorbedrijven besluiten om een IIO-maatregel niet toe te passen in een aanbestedingsprocedure:
- als alleen inschrijvingen zijn ontvangen van ondernemingen die van oorsprong uit een derde land komen waarvoor een IIO-maatregel geldt,
- als het besluit om een IIO-maatregel niet toe te passen is gerechtvaardigd op basis van dwingende redenen van algemeen belang, zoals volksgezondheid of de bescherming van het milieu.
Als een opdracht om een van deze redenen wordt uitgezonderd van de toepassing van een IIO-maatregel, dan moet dit uiterlijk 30 dagen na de gunning van de opdracht gemeld worden aan de Europese Commissie. De handreiking geeft meer informatie over hoe deze melding moet worden gedaan.
Gevolgen voor aanbestedende diensten
Voor aanbestedende diensten en speciale-sectorbedrijven geldt het volgende:
- In de aanbestedingsdocumenten verwijst u naar de IIO-verordening, de verplichtingen van de opdrachtnemer tijdens de uitvoering van de opdracht en de relevante IIO-maatregelen.
- Bij inschrijving controleert u de oorsprong van de inschrijvers.
- Als inschrijvers zonder redelijke uitleg geen informatie verschaffen over hun oorsprong, dan sluit u de inschrijver uit.
- Als een inschrijving afkomstig is van een inschrijver die afkomstig is uit een land met een IIO-maatregel dan past u de maatregel toe.
- Uiterlijk bij voltooiing van de opdracht vraagt u de opdrachtnemer om bewijs dat aan de regels voor onderaanneming en goederen uit derde landen met een IIO-maatregel is voldaan.
- Als de opdrachtnemer handelt in strijd met deze verplichtingen dan bepaalt u wat een evenredige boete is (tussen de 10-30% van de totale waarde van de opdracht) en legt u de boete op.
- Als u gebruik maakt van een uitzondering en een IIO-maatregel niet toepast dan meldt u dit uiterlijk 30 dagen na gunning van de opdracht bij de Commissie.
Gevolgen voor ondernemingen
Voor ondernemingen geldt het volgende:
- Let op bij het vormen van combinaties en samenwerkingsverbanden of een onderneming afkomstig is uit een derde land met een IIO-maatregel en wat de gevolgen hiervan zijn.
- Tijdens de aanbestedingsprocedure zal de aanbestedende dienst navraag doen naar de oorsprong van alle inschrijvers en mogelijk bewijs opvragen. Niet (tijdig) aanleveren van het bewijs kan leiden tot uitsluiting.
- Tijdens de uitvoering van de opdracht gelden regels voor onderaanneming en het gebruik van goederen uit derde landen met een IIO-maatregel.
- Uiterlijk bij voltooiing van de opdracht vraagt de aanbestedende dienst bewijs op dat aan de regels voor onderaanneming en goederen uit landen met een IIO-maatregel is voldaan.
- Als niet is voldaan aan de verplichtingen voor onderaanneming en goederen uit landen met een IIO-maatregel dan kan een boete van 10-30% van de opdrachtwaarde worden opgelegd.