Antidwanginstrument

ACI in het kort

Onderwerp: Antidwanginstrument
Waarom: bescherming van de Europese Unie (EU) en haar lidstaten tegen economische dwang van derde landen 
Wat: verplichte uitsluiting of prijsaanpassing bij bepaalde Europese aanbestedingen
Wanneer: tegenmaatregel van de EU bij economische dwang door een derde land 
Start: 27 december 2023 

Op deze pagina:
Inwerkingtreding
Doel ACI
Wat is economische dwang?
Werking algemeen
Werking Europese aanbestedingen
Oorsprong van leveringen en diensten
Gevolgen voor aanbestedende diensten
Gevolgen voor ondernemingen

Inwerkingtreding

De ACI is op 27 december 2023 in werking getreden. Vanaf deze datum kan de EU het instrument inzetten als de EU of EU-lidstaten te maken krijgen met economische dwang door derde landen. 

Voorbeeld toepassing: Er zijn er nog geen tegenmaatregelen gepubliceerd met gevolgen voor overheidsopdrachten. 

Doel ACI

De hoofddoelen van de verordening:

• het ontmoedigen van derde landen om economische dwang te gebruiken tegen de EU en EU-lidstaten
• het kunnen nemen van tegenmaatregelen als een derde land weigert de economische dwang te stoppen

Derde landen zijn alle landen die geen EU-lidstaat zijn.

Wat is economische dwang?

Economische dwang ontstaat als een derde land druk uitoefent door (te dreigen met) maatregelen die de handel of investeringen van de EU of haar lidstaten raken. Zo beperkt het land de eigen keuzevrijheid van de EU of EU lidstaten. Het doel van economische dwang is het halen van een bepaald resultaat. Dat resultaat kan bijvoorbeeld zijn dat de EU of een lidstaat een besluit verandert of stopt.

Werking algemeen

In het Antidwanginstrument staan regels hoe te reageren op economische dwang (artikelen 4, 5, 6, 8 en 14):

• EU-lidstaten of andere belanghebbenden kunnen een vermoeden van economische dwang bij de Commissie melden via het Single Entry Point for Trade Barriers. 
• De Commissie kan na melding of op eigen initiatief onderzoek uitvoeren.
• Als de EU-lidstaten via een Commissieonderzoek economische dwang vaststellen, gaat de Commissie namens de EU in gesprek met het derde land. Het doel is de dwang te beëindigen en eventuele schade te herstellen. 
• Als gesprekken of onderhandelingen niet tot het gewenste resultaat leiden, kan de Commissie Europese tegenmaatregelen voorstellen. 
• De EU-lidstaten moeten het voorstel voor responsmaatregelen goedkeuren.
• De Commissie informeert namens de EU het derde land van de besloten tegenmaatregelen en roept op tot het beëindigen van de economische dwang.
• De tegenmaatregelen worden ingetrokken als het land de economische dwang beëindigt en eventuele schade herstelt. 

Tegenmaatregelen

In bijlage I van het Antidwanginstrument staan alle mogelijke tegenmaatregelen, verdeeld over 10 categorieën. Voorbeelden zijn:

• nieuwe of hogere importheffingen
• beperkingen van invoer- en uitvoervergunningen
• het beperken van de toegang tot Europese overheidsopdrachten

Een tegenmaatregel moet een passende reactie zijn op de economische dwang van het derde land. De maatregel moet proportioneel zijn. Ook mag de maatregel niet verder gaan dan de geleden schade van de EU of de EU-lidstaat. Een maatregel kan uit één of meer categorieën uit bijlage 1 bestaan. Een tegenmaatregel heeft dan ook niet altijd betrekking op overheidsopdrachten. 

Werking Europese aanbestedingen

Tegenmaatregelen kunnen invloed hebben op de gunning of voortzetting van overheidsopdrachten. Als aanbestedende diensten of speciale-sectorbedrijf (hierna: aanbestedende diensten) kun je te maken krijgen met de volgende situaties (artikel 4, sub a en b, Bijlage I):

• uitsluiting van (leveranciers van) goederen en diensten uit het derde land
• uitsluiting van inschrijvingen van (leveranciers) van goederen en diensten waarvan de totale geraamde waarde voor meer dan 50% afkomstig is uit het derde land 
• oplegging van een scoreaanpassing voor inschrijvingen van (leveranciers van) goederen en diensten uit het derde land 

Tegenmaatregelen stelt de Commissie vast met een uitvoeringshandeling (met instemming van de EU-lidstaten). Publicatie vindt plaats via het Publicatieblad van de EU. 

Vaststellen oorsprong van leveringen en diensten

In bijlage II van de verordening staan regels over oorsprong en nationaliteit. Met deze regels bepaal je wat het land van oorsprong is van leveringen en diensten. Zo kun je vaststellen of goederen of diensten vallen onder een tegenmaatregel.

Oorsprong leveringen

De oorsprong van goederen (leveringen) stel je vast aan de hand van de Verordening (EU) nr. 952/2013 en uitvoeringshandeling (EU) 2015/2446. Hierin staan regels van het Europese douanewetboek die gaan over het bepalen van de oorsprong van goederen: 

• Goederen die volledig in één land zijn verkregen of gemaakt, hebben de oorsprong van dat land (artikel 60 lid 1 (EU) nr. 952/2013 en artikel 31 (EU) 2015/2446).
• Als meerdere landen betrokken zijn bij de productie, geldt als oorsprong het land van de laatste ingrijpende economisch verantwoorde verwerking of bewerking. Economisch verantwoord is bijvoorbeeld een bewerking dat leidt tot een andere functie of eigenschap van een product. Kleine aanpassingen, zoals het veranderen van de verpakking, vallen hier niet onder (artikel 60 lid 2 (EU) nr. 952/2013 en artikel 32 t/m 36 (EU) 2015/2446). 

Oorsprong diensten

De oorsprong van diensten stel je vast op basis van de nationaliteit van de rechtspersoon of natuurlijke persoon die de dienst verleent.

Bij een natuurlijk persoon is dit de nationaliteit van het land waarvan de persoon onderdaan is of waar de persoon een permanent verblijfsrecht heeft. Bij een rechtspersoon kijk je voor de nationaliteit naar de plaats van oprichting en de commerciële activiteiten:

• Zijn er geen commerciële activiteiten in de EU? De nationaliteit is het land waar de rechtspersoon is opgericht en waar hij zelfstandig zakelijke activiteiten verricht. 
• Zijn er wel commerciële activiteiten in de EU? Beoordeel dan of de nationaliteit het land van oprichting is of de EU-lidstaat van vestiging. Er is alleen sprake van een Europese nationaliteit als de rechtspersoon een rechtstreekse en daadwerkelijke band met de EU-lidstaat heeft. 

Gevolgen voor aanbestedende diensten

De gevolgen van een tegenmaatregel zijn:

• Je bent verplicht om bij Europese aanbestedingen de tegenmaatregel toe te passen.
• Mogelijk ben je verplicht inschrijvers uit het betreffende land bij aanbestedingen voor leveringen en diensten uit te sluiten.
• Mogelijk ben je verplicht inschrijvingen waarvan meer dan 50% van de geraamde waarde afkomstig is uit het betreffende land uit te sluiten of de score van een inschrijving aan te passen.

Gevolgen voor ondernemingen

De gevolgen voor ondernemingen bij een tegenmaatregel zijn:

• Ben je als onderneming afkomstig uit het land waartegen de maatregel zich richt? Dan kunnen jouw inschrijvingen worden uitgesloten of kan de score van jouw inschrijvingen worden aangepast.
• Ben je als onderneming niet afkomstig uit het land waartegen de maatregel zich richt? De maatregel heeft gevolgen voor je als meer dan 50% van de totale geraamde waarde van jouw inschrijving afkomstig is uit het betreffende land. In de tegenmaatregel kan staan dat jouw inschrijvingen moeten worden uitgesloten.