Partijen en rollen in de archeologie

Archeologische dienstverleners 
Soorten dienstverleners
Archeologisch bestel
Kwaliteitssysteem Nederlandse Archeologie 
Centraal College van Deskundigen Archeologie (CCvD)
Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed 
Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB)

Archeologische dienstverleners

De dienstverleners binnen het archeologisch bestel variëren van eenpersoonsbedrijven tot bedrijven met enkele tientallen tot ruim honderd werknemers, en van sterk gespecialiseerde tot allround aanbieders van diensten en kennis. Het gaat vooral om bedrijven in de MKB-sector. Daarnaast zijn er ook (grotere) bedrijven die archeologisch onderzoek aanbieden als onderdeel van een veel breder scala aan diensten. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om advies- en ingenieursbureaus op civieltechnisch en milieugebied, maar ook gemeentelijke (regionale) archeologische diensten. Allround aanbieders met een brede dienstverlening van advies tot opgraving zijn veelal de wat grotere bedrijven en instellingen die op basis van de Erfgoedwet gecertificeerd zijn om alle vormen van onderzoek te doen van bureauonderzoek tot opgravingen. Daarnaast zijn er bedrijven met een omvang tot circa 10 medewerkers, die zich richten op specialistisch onderzoek, variërend van advisering en materiaal­onderzoek tot presentatie en publicatie. Sommige bedrijven adviseren alleen, andere combineren advisering met gravend onderzoek. Op zeer beperkte schaal bestaat ook een markt voor maritieme archeologie (waterbodems).

Soorten dienstverleners

Partijen die archeologische diensten en werkzaamheden uitvoeren, kunnen grofweg ingedeeld worden in 5 groepen:

• Adviesbureaus
  Adviesbureaus zijn vooral werkzaam op het gebied van ondersteuning bij beleidsontwikkeling, planbegeleiding, bureauonderzoek, quickscans, procesmanagement, aanbestedingstrajecten, de organisatie van archeologische projecten en de beoordelingen van onderzoeken, selectieadviezen en vooronderzoek. De groep adviesbureaus varieert van enkele grotere bureaus met ongeveer 10 medewerkers tot ZZP-ers.

• Niet-opgravende onderzoeksbureaus
  Deze bedrijven hebben een beperkt certificaat voor bepaalde archeologische activiteiten met een beperkt destructief karakter. Deze bureaus voeren met name bureauonderzoeken, archeologische karteringen en booronderzoeken uit.

• Opgravingsbedrijven
  Deze bedrijven hebben doorgaans een breed palet aan certificaten; verrichten niet-gravend onderzoek, verrichten advieswerk, maar zijn bovendien gespecialiseerd in het uitvoeren van archeologisch veldwerk, zowel inventariserend veldonderzoek als opgravingen. Het betreft momenteel ongeveer 30 bedrijven. Slechts één bedrijf en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed hebben een certificaat voor de uitvoering van opgravingen onder water.

• Technische en specialistische dienstverleners
  Deze dienstverleners zijn werkzaam op het gebied van laboratorium analyses, materiaalonderzoek, conservering / restauratie en presentatie / publieksbereik.

• Gemeentelijke- en regionale archeologische diensten
  Deze diensten bieden buiten hun ‘eigen’ dienstverlening op verzoek van (buur)gemeenten hun diensten aan. Deze dienstverlening kan zowel advisering als (niet)gravend onderzoek omvatten. Maar als gecertificeerde instelling kunnen gemeentelijke archeologische diensten in principe zelfs door heel Nederland gravend onderzoek doen en kunnen zij inschrijven op een openbare aanbesteding.

Archeologisch bestel

Naast archeologische dienstverleners zijn er ook andere partijen die een rol spelen in het archeologisch bestel, zoals:

• Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
• Rijkswaterstaat
• Provincies
• Gemeenten
• Regionale archeologische diensten en omgevingsdiensten
• Universiteiten
• Amateurarcheologen (vrijwilligers)

Archeologisch bestel

Kwaliteitssysteem Nederlandse Archeologie

Op 1 juni 2016 is -tegelijk met de invoering van de Erfgoedwet- voor de Nederlandse archeologie een nieuw kwaliteitssysteem in werking getreden. De basis voor dit kwaliteitssysteem wordt gevormd door certificering op basis van de Kwaliteitssyteem Nederlandse Archeologie (KNA) en de Beoordelingsrichtlijn (BRL) 4000. Daarnaast is er de (verplichte) registratie van archeologen (‘actoren’) die (proces)stappen uitvoeren die in de protocollen van de KNA beschreven staan. De KNA kent een aantal protocollen voor archeologie op de ‘droge’ bodem (KNA Landbodem) en een deel voor de bodem onder water en maritieme archeologie (KNA waterbodems). Daarnaast zijn er aanvullende documenten zoals KNA-Leidraden.

Centraal College van Deskundigen Archeologie (CCvD)

Het Centraal College van Deskundigen Archeologie (CCvD) met vertegenwoordigers uit alle gelederen van de Nederlandse archeologie, het bedrijfsleven en de overheden, draagt zorg voor het ontwikkelen en actueel houden van de kwaliteitsnormen voor bedrijfsleven en overheid met betrekking tot archeologie. Het CCvD is besluitvormend ten aanzien van het certificeringsschema bestaande uit de KNA, de BRL en het Actorenregister. 

Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed

De Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed verzorgt op grond van de Erfgoedwet het publieke toezicht op het juist functioneren van diverse wettelijke bepalingen en het systeem van certificering en houdt onder meer toezicht op het stelsel van certificering van archeologische opgravingen. Incidenteel ziet de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed toe op opgravingen die worden uitgevoerd door organisaties die een certificaat hebben. Maar in de regel vallen deze organisaties onder het toezicht van de Certificerende Instelling waar zij hun certificaat hebben aangevraagd. Daarnaast ziet de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed toe op opgravingen die worden uitgevoerd door organisaties die zijn uitgezonderd van het opgravingscertificaat, zoals universiteiten.

De Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed valt rechtstreeks onder het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, werkt onafhankelijk en stelt objectief haar bevindingen vast en rapporteert daarover aan de minister. Daarnaast adviseert zij over de kwaliteit en effectiviteit van de regelgeving.

Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB)

SIKB is een netwerkorganisatie waarbinnen overheid en bedrijfsleven samen praktijkgerichte kwaliteitsrichtlijnen maken voor bodem, water, archeologie, bodembescherming en datastandaarden. Doel is kwaliteitsborging en -verbetering bij marktpartijen en overheden (in hun verschillende rollen: als opdrachtgever, vergunningverlener en toezichthouder).

Platform

Voor archeologie is de SIKB het platform voor discussies over kwaliteit in de archeologie en voert het een aantal praktische taken uit van het CCvD. Maar ook het opstellen en beheren van kwaliteitsrichtlijnen (leidraden, beoordelingsrichtlijnen met bijbehorende protocollen en normbladen KNA) behoort tot het takenpakket.