Analyse Innovatievriendelijke inkopers in de publieke sector 2021
Inzetten van innovatievriendelijke instrumenten als een marktconsultatie, prijsvraag of innovatiepartnerschap kan het inkopen van innovaties makkelijker maken. Welke publieke organisaties maken gebruik van deze instrumenten? En wie lopen er voorop in de toepassing? PIANOo stelde over 2021 een top 10 samen van ‘innovatievriendelijke inkopers’ in de publieke sector. (september 2022)
De Nederlandse Gasunie kocht gemiddeld genomen het meest innovatievriendelijk in over 2021. Verder zien we dat sinds 2019 de innovatievriendelijkheid van aanbestedingen afneemt.
Samen met Professor Schotanus (Universiteit Utrecht) en TenderNed analyseerde PIANOo over 2021 de toepassing van innovatievriendelijke instrumenten in openbare aanbestedingen op TenderNed. Ten opzichte van de analyses over 2019 en 2020 hebben we de waarderingsmethodiek doorontwikkeld. De top 10 die hieruit voortkomt geeft een beeld van de ontwikkeling van innovatiegericht inkopen en de koplopers op dit gebied.
Gemiddelde score en totaalscore
De resultaten hebben we op 2 manieren weergegeven. De eerste manier is door voor alle aanbestedingen van een aanbestedende dienst de innovatiescores bij elkaar op te tellen en dat te delen door het totale aantal aanbestedingen van de aanbestedende dienst (gemiddelde score). Toevallige uitschieters sloten we uit door alleen organisaties mee te nemen die minimaal 10 aanbestedingen hebben afgerond in een jaar.
De tweede manier is door niet te middelen, maar door alle innovatiescores bij elkaar op te tellen (totaalscore). Beide manieren zijn hieronder weergegeven. In het eerste overzicht is de Nederlandse Gasunie de koploper over 2021.
| Naam | positie 2021 | positie 2020 | gem. score 2021 |
|---|---|---|---|
| Nederlandse Gasunie | 1 | 3 | 18,9 |
| NS Groep | 2 | 7 | 11,5 |
| Havenbedrijf Rotterdam | 3 | 2 | 11,4 |
| Gemeente Haarlem | 4 | - | 10,6 |
| Enexis | 5 | 30 | 10,3 |
| Ministerie van OCW | 6 | - | 10 |
| NWO-I | 7 | 11 | 9,1 |
| Alliander | 8 | 56 | 8,8 |
| Gemeente Schagen | 9 | - | 8 |
| Ministerie EZK | 10 | 27 | 7,7 |
Top 10 op basis van totaalscore 2021
In het tweede overzicht houdt Rijkswaterstaat haar leidende positie vast. In dit overzicht zijn minder grote verschuivingen te zien ten opzichte van 2020 vergeleken met het eerste overzicht. Opvallende nieuwkomers in dit overzicht zijn de gemeenten Haarlem en Utrecht en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat.
| Naam | positie 2021 | positie 2020 | totaal score 2021 |
|---|---|---|---|
| Rijkswaterstaat | 1 | 1 | 850 |
| Nederlandse Gasunie | 2 | 4 | 775 |
| ProRail | 3 | 3 | 675 |
| Ministerie EZK | 4 | 13 | 625 |
| Gemeente Amsterdam | 5 | 2 | 425 |
| NS Groep | 6 | 7 | 425 |
| Rijksvastgoedbedrijf | 7 | 5 | 400 |
| Gemeente Den Haag | 8 | 9 | 375 |
| Gemeente Haarlem | 9 | - | 350 |
| Gemeente Utrecht | 10 | 22 | 300 |
Contractwaarde
We hebben ook onderzocht of het mogelijk is om een top 10 te maken op basis van de contractwaarde die innovatievriendelijk is ingekocht. Een dergelijke top 10 maken blijkt lastig, omdat de contractwaarde vaak - ten onrechte - incorrect wordt ingevuld door aanbestedende diensten. Soms wordt een bedrag als € 1,- ingevuld, soms wordt de waarde voor een jaar en niet de volledige contractduur inclusief verlengingen en opties ingevuld. En soms wordt de geraamde waarde in plaats van de gecontracteerde waarde ingevuld.
Toelichting op methodologie
Om tot de innovatiescores te komen is uitgezocht welke inkoopinstrumenten en innovatiegerelateerde woorden zijn gebruikt per aanbesteding (zie de onderstaande tabel met de scoringsmethodiek).
| Categorie / type | Score |
|---|---|
| Innovatiepartnerschap | 100 |
| Prijsvraag | 75 |
| Concurrentiegerichte dialoog | 50 |
| Mededingingsprocedure met onderhandeling | 25 |
| Varianten toestaan | 25 |
| Twee of meer instrumenten in 1 project | 100 |
| Categorie / type | Score |
|---|---|
| Launching customer | 100 |
| PCP (Precommercial Procurement) | 100 |
| Proeftuin | 100 |
| SBIR | 100 |
| Startup | 100 |
| Innovatie | 100 * |
* mits ook een instrument wordt gebruikt (anders 0)
De maximale innovatiescore voor een aanbesteding is 100 punten. Een aanbesteding met een innovatiepartnerschap (100 punten), waarin ook het woord startup terugkomt (ook 100 punten), krijgt dus niet meer dan 100 punten toegekend.
In de onderstaande paragrafen lichten we per categorie toe hoe we de innovatiescores hebben berekend. Daarnaast lichten we enkele bijzonderheden toe, zoals hoe we de uitkomsten hebben gecontroleerd en hoe de meting is aangepast ten opzichte van 2020.
Instrumenten
De scores voor de gebruikte inkoopinstrumenten zijn te berekenen door via TenderNed na te gaan welke innovatievriendelijke instrumenten door een aanbestedende dienst zijn gebruikt. Omdat niet elk instrument even krachtig is, worden verschillende waardes gebruikt. Een innovatiepartnerschap scoort bijvoorbeeld beter dan een mededingingsprocedure met onderhandeling.
Termen in de aankondigingstekst
Naast het gebruik van instrumenten is ook gekeken naar de tekst in de aankondiging van een aanbesteding. Gebruikte een organisatie een woord als ‘SBIR’ of een variatie erop (bijvoorbeeld Small Business Innovation Research), dan kreeg ze daar punten voor.
Woorden als ‘circulair’, ‘duurzaam’, ‘pilot’, ‘nieuw’, ‘ontwikkel’ en ‘ontwerpen’ kunnen ook wijzen op innovatievriendelijkheid, maar deze woorden hebben we niet meegenomen. De woorden leiden nu nog te vaak tot vals-positieve uitslagen.
Zelfs het woord ‘innovatie’ leidde soms nog tot vals-positieven. Bijvoorbeeld omdat een aanbestedende dienst een algemene beleidstekst opneemt in de aankondiging, waarin staat dat zij innovatie belangrijk vindt, maar wat verder niet tot uiting komt in de betreffende aanbesteding. Deels hebben we dit soort algemene teksten weg kunnen filteren, door identieke teksten van dezelfde aanbestedende dienst die in drie of meer aanbestedingen worden gebruikt weg te laten. Daarnaast hebben we als regel gesteld dat alleen punten worden toegekend aan het woord ‘innovatie’ als er ook een inkoopinstrument wordt gebruikt dat innovatievriendelijk is. De combinatie van het instrument concurrentiegerichte dialoog en het woord innovatie leidt bijvoorbeeld tot 100 punten.
Steekproefsgewijze controle
De innovatiescores zijn steekproefsgewijs gecontroleerd en waar nodig gecorrigeerd. Bijvoorbeeld het woord ‘PCP’ (Precommercial Procurement) leidde ook tot ‘hits’ voor schoolgemeenschappen die de afkorting gebruiken voor de naam van de school. En de SBIRs die op naam van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat staan, maar die namens een andere aanbestedende dienst worden uitgevoerd, hebben we zo goed mogelijk geprobeerd toe te kennen aan de betreffende aanbestedende dienst.
Aantal aanbestedingen berekenen
Het aantal aanbestedingen dat een aanbestedende dienst heeft uitgevoerd is tot slot gecorrigeerd voor DAS-publicaties. Hier is voor gekozen omdat sommige aanbestedende diensten veel DAS-publicaties hebben waardoor het lijkt alsof zij heel veel aanbestedingen doen in een jaar. Zonder een correctie zou de gemiddelde score voor innovatie veel lager worden voor zo’n aanbestedende dienst. Verder zijn aanbestedingen die alleen een publicatie van gunning hadden (maar geen andere publicaties en ook geen uitnodiging tot inschrijving) uit de dataset verwijderd.
Wijzigingen ten opzichte van voorgaande jaren
- Er zijn een aantal wijzigingen doorgevoerd in de analyse ten opzichte van voorgaande jaren:
- Er wordt vanaf 2021 een numerieke score gebruikt in plaats van een score met sterretjes. De puntentoekenning is ook iets aangepast. Een prijsvraag scoort nu bijvoorbeeld iets hoger en het toestaan van varianten iets lager.
- Er zijn diverse indicatoren toegevoegd, zoals de woorden SBIR en proeftuin.
- Er zijn handmatige correcties doorgevoerd om vals-positieve uitslagen uit de analyses te halen.
- In tegenstelling tot voorgaande jaren is de marktconsultatie niet meer meegenomen in het onderzoek. Hier zijn twee redenen voor. De eerste reden is dat een onbekend maar waarschijnlijk groot deel van het aantal marktconsultaties niet terug te vinden is op TenderNed. Dit betekent dat het meenemen van marktconsultaties alleen punten zou toekennen aan aanbestedende diensten die TenderNed gebruiken voor het aankondigen van marktconsultaties. De tweede reden is dat een marktconsultatie niet een heel betrouwbare indicator is voor innovatievriendelijkheid. De consultaties worden ook ingezet om marktinteresse te peilen, om risico’s in beeld te krijgen, et cetera.
- Ook is het gunnen op Beste Prijs Kwaliteit Verhouding (BPKV) niet meer meegenomen. Ook hiervoor geldt dat BPKV niet een heel betrouwbare indicator is voor innovatievriendelijkheid. Ook is het de vraag of deze indicator onderscheidend is.
- Verder is de onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking niet meer meegenomen. Deze procedure lijkt meestal voor andere redenen te worden ingevoerd op TenderNed dan om innovatievriendelijk aan te besteden.
De innovatiescores voor 2020 en 2021 in de voorgaande tabellen zijn allen berekend met de hier beschreven methodiek.