Duurzame energie lokaal opwekken én inkopen: Friesland wordt ‘zelfleverancier’

Het gaat bij de Coöperatie Openbare Verlichting & Energie Fryslân (OVEF) niet om bescheiden hoeveelheden stroom. De provincie, het (recent toegetreden) Wetterskip Fryslân en 17 Friese gemeenten hebben jaarlijks zo’n 100 miljoen kilowattuur nodig. Die elektriciteit wekken diezelfde overheden ruimschoots op met windmolens, zonnepanelen en biomassa. Maar mag ‘zelflevering’ juridisch wel? Hoe zorg je daarnaast voor ‘gelijktijdigheid’, dus dat de groene stroom er ook is als die daadwerkelijk nodig is? Is het daarbij mogelijk om aan de vraagzijde te sturen, door vooral stroom te gebruiken als het aanbod hoog is? 

Overheden mogen groene stroom aan elkaar leveren

“We hebben het laten uitzoeken door gespecialiseerde juristen, en we hoeven niet de markt op met een Europese aanbesteding. We mogen onze eigen groene stroom dus aan onze eigen overheden doorleveren”, zegt Den Haring. “Er is wel een verschil tussen leveren en inkopen. Levering van energie door de ene overheid aan de andere mag middels quasi-inbesteding, maar inkoop niet. Daarbij zetten we daarom het principe van horizontale samenwerking in: overheden die gezamenlijk een dienst leveren, mogen bij elkaar inkopen, mits dat het openbaar belang dient. Gek genoeg hoort daar niet bij dat een overheid stroom nodig heeft om te functioneren. Maar bevordering van de energietransitie valt er wél onder.”

Den Haring heeft de constructie rond de zelflevering juridisch goed laten uitzoeken, en sluit niet uit dat andere partijen de gekozen constructie ook juridisch willen laten toetsen. “We hebben het goed uitgezocht, want je wilt natuurlijk absoluut niets verkeerd doen. Ik ben er daarom van overtuigd dat deze manier van zelf produceren en publieke samenwerking in die toetsing overeind blijven.”

Meer opslag in plaats van meer zonnepanelen           

De Friese overheden samen produceren met zo’n 150 miljoen kilowattuur meer dan genoeg groene stroom. Honderd procent gelijktijdigheid is voorlopig echter nog niet mogelijk. OVEF koopt daarom een deel in op de markt, en verkoopt daar op piekmomenten ook zelf geproduceerde stroom die overschiet. Inkopen op de energiebeurs is vrijgesteld van aanbesteding, omdat dit al een gereguleerde markt is. “Stroom uit biomassa van afvalverwerker Omrin biedt daarnaast ook de nodige zekerheid, omdat die mooi gelijkmatig kan worden geleverd. Maar we zeggen al wel dat geld dat was geoormerkt voor meer zonnepanelen beter kan worden besteed aan opslag. Dat geeft later meer zekerheid, omdat je daarmee beter kunt garanderen dat je op elk moment kunt voldoen aan de stroomvraag. Daarnaast probeer je aan de vraagzijde ook meer te sturen, door stroom vooral te gebruiken wanneer het aanbod hoog is.”

Ook gas straks groen en Fries

Omrin gaat - als alles goed gaat - ook een belangrijke rol spelen bij de volgende stap die OVEF wil gaan zetten. Tijdens de voorbereiding van de zelflevering van stroom viel Rusland Oekraïne binnen, met grote gevolgen voor de levering van gas. “Toen zeiden we: laten we het voor gas op dezelfde manier gaan regelen”, zegt Den Haring. “Omrin vergist een deel van het afval al en produceert zo biogas. Daarmee kunnen we in de helft van de behoefte voorzien. De provincie werkt daarnaast aan een vergistingsinstallatie voor bermgras. Als provincie, gemeenten en Rijkswaterstaat al het in de Friese bermen gemaaide gras daar naartoe brengen, dan kunnen we de andere helft van het gas ook zonder problemen produceren.”   

Dienstverlening wel aanbesteed

Eén deel van de operatie wordt wel openbaar aanbesteed: voor het uitvoeren van alle praktische taken die horen bij de functie van energieleverancier schakelt OVEF een zogenoemde energy service provider in. Vanwege de grote omvang van de coöperatie en het hoge bedrag dat daardoor voor die praktische werkzaamheden nodig is, gaat OVEF daar de markt mee op. In principe kan dus ook een andere energieleverancier deze taak gaan uitvoeren.   

Besluitvorming met alle betrokkenen

Tijdens het besluitvormingsproces over de zelflevering bleken de omvang van de coöperatie en het aantal deelnemers geen probleem: alle kikkers bleven eensgezind in de emmer, en er kwam in de vorm van het Wetterskip zelfs een hele grote bij. “We hebben er erg ons best voor gedaan om alles zo goed mogelijk onderbouwd en uitgelegd aan alle deelnemers voor te leggen’’, zegt Den Haring. “Iedereen had en heeft er vertrouwen in.”

Zelflevering jaagt ook RES aan

Friesland verkeert in de gelukkige omstandigheid dat in de provincie ruim genoeg groene stroom wordt opgewekt om voor zelflevering te kunnen kiezen. Daarnaast valt het werkgebied van de OVEF samen met de RES-regio, zodat het project ook dient als een mooie aanjager voor die Regionale Energiestrategie. “Daarom zou ik andere overheden die zelflevering overwegen aanraden om het in hun RES-regio te zoeken. Dan kun je de opwek maximaliseren én meteen de energietransitie een extra stimulans geven”

Tips van Isolde den Haring (OVEF):

• Vergelijkbare plannen? Vind het wiel niet opnieuw uit en maak geen onnodige (juridische) kosten. OVEF deelt alle informatie en ervaring graag met anderen.
• Zorg voor voldoende schaal, zodat er genoeg opwek is en er goed onderling kan worden samengewerkt. Maak het niet té groot: de RES-regio is een mooi formaat.
• Wees creatief en denk vooruit. Loop daarbij niet voor de troepen uit, maar informeer en betrek alle partners in het samenwerkingsverband heel goed bij alles.
• Ga niet in op aanbiedingen van bedrijven die zeggen alles aanbestedingstechnisch te kunnen regelen. Het luistert heel nauw en is niet zo simpel als wordt voorgesteld.