Hoe de Koploperaanpak helpt de markt te verduurzamen
Inkoopprofessionals in de publieke sector staan voor een uitdaging: hun inkoopkracht aan te wenden om maatschappelijke vraagstukken aan te pakken en duurzame markttransformaties aan te jagen. Waar vroeger de focus lag op prijs en efficiëntie, wordt er nu meer en meer gekeken naar de impact van inkoop op duurzaamheid. Want verduurzaming is cruciaal. Zeker binnen de publieke sector waar inkoopkeuzes een directe impact hebben op de maatschappij en de leefomgeving. Maar hoe versnel je als opdrachtgever deze verduurzaming? Rijkswaterstaat antwoordt met het verduurzamen van de asfaltketen, aan de hand van de Koploperaanpak. (december 2024)
Aan het woord zijn Elsa de Vries (inkoopadviseur Rijkswaterstaat), Jasper Flapper (adviseur duurzaam inkopen GWW Rijkswaterstaat) en Bas Versteegen (tendermanager bij Heijmans).
Stimulans om duurzame keuzes te maken
Innovaties zoals CO₂-arme asfaltcentrales of circulaire productietechnieken vragen flinke investeringen. Daarnaast vereist het ontwikkelen en testen van nieuwe, milieuvriendelijke producten tijd en geld, wat vaak niet resulteert in een financieel voordeel op korte termijn. De Vries: “Bij de meeste bedrijven zien we de ambitie om te verduurzamen. Tegelijkertijd moeten we niet vergeten dat het commerciële bedrijven zijn die alleen kunnen overleven door winst te maken. Om een gezonde markt te behouden die ook investeert in verduurzaming, moeten we dus samen kijken naar hoe de markt duurzame ontwikkelingen uitbetaald krijgt.” “Met de Koploperaanpak Duurzame Wegverharding hopen we deze stimulans te geven”, aldus Flapper. “Bij Rijkswaterstaat hebben we er bewust voor gekozen om niet alleen standaard eisen te stellen en milieukosten mee te wegen in aanbestedingen, maar in specifieke koploperprojecten, zoals het verbeteren van de A2 en A12, de lat nog hoger te leggen. Tijdens een marktconsultatie werden geïnteresseerde marktpartijen uitgedaagd om aan te geven hoe duurzaam zij het asfalt kunnen produceren en aanbrengen. Op basis van dit aanbod zijn de eisen aan de duurzaamheid van asfalt naar boven bijgesteld, zodat alleen de duurzaamste partijen hier aan kunnen voldoen. Zo worden marktpartijen gestimuleerd duurzamere keuzes te maken: partijen die al eerder hebben geïnvesteerd in duurzaamheid maken kans een koploperproject te winnen”
MKI
Deze verduurzamingsslag draagt bij aan de bredere doelstellingen van Rijkswaterstaat voor 2030: klimaatneutraliteit en een reductie van 50% van primair grondstoffengebruik. Een van de belangrijkste instrumenten in deze reis om duurzaamheid te duiden is de Milieukostenindicator (MKI) die het effect van een project op het milieu meet. Versteegen: “MKI omvat elf categorieën. Denk aan toxiciteit, waterkwaliteit of klimaatverandering. De milieueffecten worden bekeken over de hele levenscyclus, van grondstofwinning en productie tot aan transport, gebruik en einde levensduur, en worden weergegeven in euro’s. Hoe lager die berekende milieukosten zijn, hoe minder schade er wordt toegebracht aan het milieu.” De Vries: “De koploperaanpak duurzame wegverharding hebben wij toegepast op het groot onderhoud aan de A2 en de A12, in het kort gaat dit project over het vervangen van de deklaag (het asfalt). Vanwege de grote hoeveelheid asfalt die vervangen moest worden wilden wij de markt uitdagen deze klus uit te voeren met zo min mogelijk schadelijke effecten aan het milieu. Zo kwamen wij uit bij deze koploperaanpak. Eerst hebben wij middels een marktconsultatie de markt gevraagd aan te geven hoe laag de MKI per ton asfalttype kan zijn. Dit hebben wij verwerkt in de eisen van het contract door per asfalttype een plafondwaarde te bepalen. Daarnaast hebben we MKI gebruikt als gunningscriteria zodat de meest duurzame marktpartijen een gunningsvoordeel konden behalen. Zo komt alleen asfalt met een lage MKI in aanmerking, belonen we de bedrijven die milieuvriendelijker asfalt kunnen leveren, en stimuleren we de rest van de markt om ook te verduurzamen.”
Belangrijke rol voor marktpartijen
Om de Koploperaanpak te laten slagen is een jaarlijkse evaluatie samen met de markt essentieel. Want deze inkoopstrategie draait niet alleen om het behalen van projectdoelen, maar ook om dat bouwen van een duurzame relatie met de markt. Versteegen: “Hier ligt een belangrijke rol voor ons als marktpartijen. Potentiële opdrachtnemers gaven tijdens de marktconsultatie MKI-waarden op. De kern hiervan was dat marktpartijen werden uitgedaagd om zo duurzaam mogelijke mengsels toe te passen waarbij er voor die mengsels een scherpe maar haalbare MKI stond. Dit werd vervolgens de basis voor de uitvraag. Zo kon Rijkswaterstaat reële maar scherpe eisen stellen die haalbaar en duidelijk zijn en konden ze gebruik maken van onze kennis en kunde. Wij konden aan onze kant laten zien hoe ver we waren op het gebied van duurzaamheid. Zo kunnen aannemers op hun beurt kiezen om zich niet in te schrijven als ze weten dat ze nog niet kunnen voldoen aan die hoge eisen. En de marktpartijen die jaren hebben geïnvesteerd in duurzaamheid, worden zo beloond.” De Vries vult aan: “een dilemma waar wij wel mee zitten is dat een project als deze meerdere belangen kent die soms ook tegenstrijdig zijn. Neem bijvoorbeeld veiligheid. We willen dat de weg na het onderhoud robuust is en niet binnen de kortste keer weer toe is aan onderhoud of dat er schade optreedt (bijvoorbeeld scheuren in weg) waardoor de veiligheid in het geding komt. Daarom hechten we belang aan de producten waarvan bewezen is dat ze werken (gevalideerd zijn). Echt innovatieve producten, die nog volop in ontwikkeling zijn, kunnen we daarom niet toestaan. De processen waarmee producten gevalideerd worden kennen een lange doorlooptijd, daar is nog veel in te verbeteren. Deze koploperaanpak gaat in die zin dus niet om het toepassen van innovaties, daarvoor kennen we andere soort trajecten zoals een SBIR, maar gaat over het toepassen van gevalideerde producten die het meest duurzaam zijn. In die zin biedt deze koploperaanpak antwoord op het opschalingsissue waar veel marktpartijen last van hebben door de kans te vergroten bewezen innovaties daadwerkelijk in te zetten in projecten.”
De kracht van duurzaam inkopen
De komende jaren scherpt Rijkswaterstaat de duurzaamheidseisen stapsgewijs aan. “Ook willen we nog meer de samenwerking opzoeken met gemeentes en provincies”, aldus Flapper. “Door gezamenlijk koplopers te belonen en het peloton te stimuleren, krijgt de markt het signaal dat verduurzaming de norm is en dat investeringen hierin lonen. Duurzaamheid is niet langer een optie, maar een noodzaak.”
Twee van Nederlands belangrijkste verkeersaders, de A2 en A12, waren in 2024 toe aan onderhoud. De A2, in de richting van ’s-Hertogenbosch tussen de knooppunten Oudenrijn en Everdingen, en de A12 richting Utrecht tussen Nieuwerbrug en knooppunt Oudenrijn, werden voorzien van nieuw asfalt met geluidsreducerende lagen. Ook zijn bruggen en viaducten hersteld. De A12 is een van de drukste snelwegen en een van de belangrijkste Oost-Westverbindingen van ons land. De beperking van verkeershinder is daarom belangrijk geweest in de aanbesteding.