Overheid koopt duurzamer in als aanbestedingen zichtbaar zijn
Overheidsorganisaties kopen aantoonbaar duurzamer in wanneer hun aanbestedingen zichtbaar zijn. Dat blijkt uit grootschalig onderzoek van de Universiteit Utrecht naar ruim 1.300 Nederlandse aanbestedingen via de MVI-Zelfevaluatietool (MVI-ZET). Zichtbaarheid werkt als aanjager voor het toepassen van duurzaamheidscriteria, zoals de CO₂-Prestatieladder.
Van symbolische naar impactgerichte inzet
Het onderzoek ontkracht de veelgehoorde kritiek dat duurzaam inkopen bij de overheid slechts een formaliteit zou zijn. Juist wanneer aanbestedingen zichtbaar zijn voor belanghebbenden blijken duurzaamheidsthema’s breder en nadrukkelijker te worden nagestreefd door aanbestedende diensten. Ook het gebruik van certificeringen in aanbestedingen, zoals de CO2-Prestatieladder, hangt in de MVI-ZET positief samen met duurzamer inkoopgedrag. Dit duidt erop dat publieke inkopers certificaten gebruiken om tijd te besparen, die zij vervolgens inzetten om andere duurzaamheidsaspecten op te pakken.
Meer waarde, meer duurzaamheid
Hoe groter de financiële waarde en publieke zichtbaarheid van een aanbesteding hoe hoger de duurzaamheidsambitie. Volgens de onderzoekers bevatten de grootste aanbestedingen met de grootste zichtbaarheid gemiddeld 17% meer duurzaamheidsthema’s en zelfs bijna 39% meer duurzaamheidscriteria.
Zichtbaarheid leidt tot een verhoogde verantwoordingsdruk en dit lijkt positief te werken. Overheden spannen zich hierdoor vaker in om duurzame waarde te creëren in brede zin. Het resultaat: inzet van publiek geld voor mens en milieu.
Eigen beleid als voorbeeldfunctie
Ook het interne duurzaamheidsbeleid van overheidsorganisaties speelt een grote rol. Uit het onderzoek blijkt: organisaties die zelf gecertificeerd zijn op de CO₂-Prestatieladder nemen beduidend vaker klimaatdoelstellingen op in hun aanbestedingen. De verplichting om hier als certificaathouder publiek over te communiceren zorgt voor meer transparantie én ambitie. Certificering fungeert zo als spiegel voor het eigen handelen.
Maak duurzaam aanbesteden transparant
De onderzoekers pleiten voor meer openheid over de duurzaamheid van aanbestedingen. Tot nu toe wordt vooral data vastgelegd over hoe aanbestedingen formeel worden doorlopen – zoals de gekozen procedure of de uiteindelijke winnaar – maar niet zozeer over de duurzaamheid ervan. Door ook de aandacht voor duurzaamheid standaard zichtbaar te maken, kunnen overheden laten zien dat zij hun maatschappelijke verantwoordelijkheid serieus nemen, en elkaar hierin stimuleren.
Transparantie blijkt daarmee niet alleen een middel tot verantwoording, maar ook een hefboom voor structureel duurzaam gedrag. Openbaarheid vergroot niet alleen de verantwoordingsdruk, maar motiveert ook om duurzaam inkoopgedrag dat verder gaat dan symbolisch handelen.
Over het promotieonderzoek
Het onderzoek ‘Broader and more intensive sustainable public procurement: a legitimacy theory perspective’ is gepubliceerd in het wetenschappelijk journal Public Management Review, mei 2025 en uitgevoerd door Dr. Ruben Nicolas en Prof. dr. ir. Fredo Schotanus, onderzoekers aan de Universiteit Utrecht. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met de Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen (SKAO) en maakt deel uit van een groter project dat wordt gesubsidieerd door de IKEA Foundation.
Meer weten of aan de slag?
Draag ook bij aan een meer duurzame, sociale wereld! Lees het dossier Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen.